Al meer dan 150 jaar…
schrijft ons orkest historie in Tilburg en daarbuiten. We kunnen terugkijken op een rijke historie met vele hoogtepunten. Prachtige concertreizen en succesvolle concoursdeelnames. Helaas zijn er ook dieptepunten te betreuren. Daarbij denken we aan de leden die ons ontvallen zijn, maar ook aan de allesverwoestende brand die in de nacht van 21 op 22 januari 1979 plaats vond. In die nacht brandde het pas verbouwde repetitielokaal in “Pas Buiten” volledig af, waarbij ook veel historisch materiaal verloren is gegaan…
Aan de hand van foto’s en krantenartikelen hebben een aantal hoogtepunten weten te reconstrueren. De mannen die, met een hoge hoed als lessenaar, de eerste noten bliezen van ”eener harmonie Orpheus”. Het eerste vaandel waarbij flink gegeten én gedronken werd. Een internationale overwinning in Vichy, de oudste Sinterklaasoptocht van ons land en het predikaat “Koninklijk”…met dank aan hen die ons in Orpheus voorgingen!
DE OPRICHTING
Op 15 september 1864 werd de “Harmonie Orpheus” opgericht. De instrumenten waren afkomstig van de “Tilburgsche Schutterij”, en moesten, voordat ze gebruikt konden worden, hersteld worden. De repetities en uitvoeringen vonden plaats in het café van Frans Daniels op ’t Goirke. Het was behelpen, want er waren geen lessenaars. De muzikanten schaarden zich rond het biljart. Daarop werden toen de muziekstukken tegen bijvoorbeeld een hoed gezet.
Amper drie maanden na de eerste repetitie gaf “eener Harmonie Orpheus” haar eerste concert. Fr. Franken van Brunschot was oprichter en eerste dirigent van Orpheus. Hij slaagde erin om de muzikanten in korte tijd zover te brengen, dat ze de mars “Souvenir de Maastricht” konden uitvoeren. In 1889, toen Orpheus haar 25-jarig bestaan vierde, leidde Van Brunschot als eredirigent een gedeelte van het feestconcert, door nog eenmaal “Souvenir de Maastricht” te dirigeren.
Het optreden van "eener harmonie"
De eerste foto op de "Veldhoven"
STAFMUZIEK DER SCHUTTERIJ
Vanaf 1892 fungeerde de “Harmonie Orpheus”als het “Tilburgs Stedelijk Muziekkorps”van de dienstdoende schutterij. Orpheus trad jarenlang op de voorgrond bij nationale feesten en verjaardagen van het Koninklijk Huis. Dat was onder meer het geval op 25 augustus 1894. Koningin Emma en prinses Wilhelmina stopten toen even op het stationsperron, om na een toespraak van de burgemeester verder te reizen. Uiteraard bracht Orpheus bij deze gelegenheid het Wilhelmus en gehore. In mei 1895 brachten Koningin Moeder Emma en Koningin Wilhelmina een officieel bezoek aan Tilburg. Orpheus verwelkomde hen op het station en begeleidde hen naar het feestterrein op de Veldhoven. Bij deze gelegenheid werd één van de eerste foto’s gemaakt van Orpheus.
In 1901 werd door de regering besloten dat de schutterijen geen deel meer zouden uitmaken van het militaire apparaat. Harmonie Orpheus werd daarmee een zelfstandige muziekvereniging. Al gauw kende de Tilburgse bevolking het orkest in typisch dialect onder de naam “Orfeejus”.
LIEDERENTAFEL “GOIRKE’S ZANGSCHOOL”
Bij de oprichting van Orpheus werd Goirke’s liedertafel bij de vereniging ingelijfd. De liedertafel bestond voornamelijk uit zangers van het kerkkoor. Dit koor had een “knipperlichtbestaan” en werd, om haar leven te rekken, in de harmonie Orpheus opgenomen. Vandaar de officiële naam bij oprichting: “Harmonie Orpheus en hare Liedertafel Goirke’s Zangschool”, welke nog steeds op het huidige vaandel staat aangegeven in het borduursel.
HET EERSTE VAANDEL
Bij een “groot concert” werd de leden al maanden tevoren gevraagd zich in te spannen voor het verzamelen van bijdragen voor een goed doel. Zo’n groot concert was er bijvoorbeeld in 1873, ten behoeve van de betaling van het eerste vaandel. Opbrengst: 127 gulden. Het oude vaandel werd al snel vervangen. Dit werd bekostigd met de opbrengst van een concert op 14 juni 1879: 370 gulden. Dit vaandel (kosten 300,20 gulden) werd plechtig ingewijd met een feestconcert op 9 augustus 1879 om 20.00 uur.
Er is werkelijk gefeest die avond, want de kosten van het feest bedroegen 75 gulden. Het oude vaandel werd verkocht voor 15 gulden. Het eerste gebruik van dit vaandel was tijdens de grote schuttersfeesten van augustus 1879 in Tilburg. Om half acht ’s ochtends wandelden de leden van Orpheus naar de Heuvel om daar de stoet van schutterijen met marsen op te luisteren.
Men vraagt zich wellicht af waaraan de 75 gulden op het grootse feest van 9 augustus 1879 zijn uitgegeven. Welnu, de gemeente subsidieerde het grootse festijn, waarbij de officieren van de diverse schutterijen en leden van de gemeenteraad een uitgebreide maaltijd werd aangeboden.
copieuze maaltijden
De “hoge heren” tijdens dit feest konden genieten van onderstaand menu:
Oester en Madeira (1e wijn)
Tarbot en Sauterne (2e wijn)
Runderhaas en Port (3e wijn)
Leeuweriken
Vol-du-vent
Gebraden haas met Pontet Canet (4e wijn)
Patrijzen
Pudding
Pudding als toetje? Dat was nog niet het einde van het diner. Na het concert van Orpheus at men vrolijk verder…
en het menu werd vervolgd…
Na 8 gangen en 4 wijnen werd het feestmenu werd vervolgd met de volgende gerechten en bijpassende wijnen:
Snippen – Chateau Margeaux (5e wijn)
Zeekreeften
Citroenpudding – Champagne (6e wijn)
Rum gelee
Dessert
IJs met Marasquins di Zara (likeur)
In welke toestand de feestende leden van Orpheus en de gemeenteraad thuis gekomen zijn is ons tot op de dag van vandaag onbekend. Dat er echter goed gegeten én gedronken is, mag duidelijk zijn!
ONDER DE LINDEBOMEN…
De repetitieruimte van Orpheus – rond het biljart in het café van Frans Daniels – werd te klein en was bovendien erg primitief. Bij concerten werden de deuren van de biljartzaal naar de gelagkamer geopend. De biljartzaal fungeerde als podium en de gelagzaal als publieksruimte. Men ging op zoek naar een meer comfortabele locatie.
Een concertzaal was er niet op ’t Goirke. In 1870 echter was Frans Daniels bereid om in de tuin tegen zijn pand aan een concertzaal te bouwen, op voorwaarde dat hij jaarlijks daarvoor 200 gulden huur ontving. Dit bedrag werd hem gegarandeerd door de gezamenlijke verenigingen, die daar thuis waren. Harmonie Orpheus moest het grootste deel van dat bedrag opbrengen. De zaal bood ruimte aan 300 personen, had een koepelplafond en een betrekkelijk klein podium. Aan de tuinzijde waren grote openslaande deuren zodat in de zomer, wanneer ’s middags om half drie bal was, de dames en heren in de tuin onder de grote lindebomen konden zitten.
Een bal was belangrijk; uit notulen blijkt dat op tientallen vergaderingen nergens anders over werd gesproken. Het mei-, juni- en juli bal waren de belangrijkste evenementen voor Orpheus. Dat waren namelijk de feesten waarbij de dames ook aanwezig mochten zijn. Op de concerten die elke maand ’s zondags om 19.00 uur werden gegeven, mochten zij niet komen.
SOCIËTEIT ORPHEUS
Zeker in het begin van de 20e eeuw was de Sociëteit Orpheus erg populair. In die tijd waren er nog geen grote festivals, dus een klein concert in een kiosk werd door honderden mensen bezocht en werd gezien als een echt evenement. De harmonie speelde vaak in de kiosk in het Wilhelminapark. In januari 1900 werd tijdens de ledenvergadering met 45 stemmen voor en 1 stem tegen besloten tot de bouw van een verenigingslokaal in het Wilhelminapark.
De harmonie nam op zondag 19 augustus haar nieuwe sociëteitslokalen aan het Wilhelminapark in gebruik met een groot concert-matinée om 12 uur en een namiddagconcert door het symfonieorkest onder leiding van Mathieu Kessels. De volgende dag was er nog een feestbal en een Soirée Amusante et Musicale, zodat de gasten met ontspannen geest en vrolijk gemoed weer naar huis konden gaan.
Helaas bedroeg de schuld in 1906 nog 24.000 gulden. Daarom werd het complex op last van de schuldeisers op 30 april 1906 publiek geveild. In 1912 keerde de harmonie terug in de sociëteit maar niet voor lang. Na enkele jaren werd het gebouw verkocht aan de karmelietessen van het Goddelijk Hart van Jezus. Nadat de nieuwbouwplannen van architect Remmers in 1955 waren goedgekeurd werd de voormalige sociëteit Orpheus gesloopt.
DE OUDSTE SINTERKLAAS INTOCHT VAN NEDERLAND
In 1901 werd op voorstel van de dirigent J.L. Kroes door het bestuur der “Harmonie Orpheus” besloten een St. Nicolaasintocht te houden. Op deze rondtocht zou een collecte worden gehouden en kleding, versnaperingen en speelgoed worden ingezameld ten behoeve van de arme kinderen in Tilburg.
De tochten werden met enorm succes bekroond. Dit werd mede bereikt door de fabrikanten, die elk jaar dekens en stoffen belangeloos ter beschikking stelden. Uit de stoffen werd door het damescomité bovenkleding gemaakt. De tochten werden steeds muzikaal begeleid door Orpheus. Aanvankelijk werd jaarlijks één rondgang gemaakt.
Door de groei van de stad bleek het noodzakelijk het aantal rondgangen uit te breiden tot twee, vervolgens tot drie en zelfs vier. Intussen brak de tijd aan dat het voor één harmonie niet meer mogelijk bleek de gehele stad te belopen. Daarom werd in 1927 besloten de St. Nicolaasactie voor het zuidelijk deel van Tilburg toe te vertrouwen aan de vereniging “Korvel Vooruit”.
De eigenzinnige eigenheid van de Tilburgse Sinterklaas
Ruim een eeuw geleden heerste er zoveel armoede in Tilburg dat je het voor veel mensen de maat der dingen zou mogen noemen. Ze hadden niks- , jawel toch iets, ‘unnu hôop èèrmoej’. Om iets tegen de armoede te doen begon in 1901 Koninklijke Harmonie Orpheus met het publiekelijk inzamelen van goederen ten bate van arme Tilburgers. De Koninklijke Harmonie Orpheus kan er zich op beroemen de grondlegger te zijn van de openbare Sinterklaasintocht in Tilburg én aan de koppeling van het Sinterklaasfeest aan het goede doel. Orpheus deed dat onder de slogan ‘ook bij de armen moet de klomp gevuld zijn’.
Sinds 1901 is er wat dat betreft niets veranderd, op de manier na waarop men aan spullen voor de armen kwam. Al rondtrekkend door het (in eerste instantie) noordelijk deel van de stad werden onderweg stoffen ingezameld. Tientallen Tilburgse vrouwen maakten daar warme winterkleding van voor kinderen. Het Tilburgs Sinterklaascomité houdt dit erfgoed met tientallen vrijwilligers tot op de dag van vandaag in stand.
Orpheus stond niet alleen aan de wieg van deze traditie van opkomen voor de armen, maar schonk de stad een van de allereerste openbare Sinterklaasintochten van Nederland. Ook dat is iets waar de Tilburgers van nu trots op mogen gaan. In Tilburg druipt de geschiedenis niet zoals in Den Bosch van de huizen, de geschiedenis zit hier in de harten van de mensen.
HET EERSTE VAANDEL VAN DE KNF.
In 1950 nam Orpheus deel aan het eerste officiële concours van de KNF, de Koninklijke Nederlandse Federatie, in Apeldoorn. In de hoogste afdeling won Orpheus met het hoogst aantal punten van het concours het eerste vaandel van de KNF. Toen de muzikanten in Tilburg arriveerden moest deze overwinning uiteraard goed gevierd worden. Het warme en enthousiaste onthaal door de Tilburgse bevolking is in onderstaand krantenartikel te lezen.
UNESCO CONCOURS TE VICHY (F).
Onder de bezielende leiding van de talentvolle dirigent A.M.M. Molenschot begon de Tilburgse harmonie aan een muzikale opmars. De behaalde resultaten op de nationale concoursen in de jaren vijftig bracht Orpheus er eveneens toe om ook op internationale concoursen haar kunnen te laten beoordelen.
In 1952 nam Orpheus als afvaardiging van Nederland deel aan het internationale UNESCO-concours te Vichy in Frankrijk. In die tijd was een dergelijke reis een behoorlijke onderneming voor het orkest. En daar waren destijds voldoende financiële middelen voor. Heel de stad Tilburg werd gemobiliseerd om een duit in het zakje te doen.
De toemalige leden hebben destijds een waar huzarenstuk verricht. Onder leiding van dirigent Molenschot werden alle onderdelen, anmelijk de marswedstrijd, de concertwedstrijd én het “concours à lettre vue” van het internationale concours gewonnen. Ook dirigent Molenschot werd geroemd en ontving de dirgentenprijs!
We hebben het eerste vaandel!
Tilburg zendt Orpheus naar Vichy
90 JARIG JUBILEUM
Op 11 september 1954 vierde de Harmonie Orpheus haar 90-jarig bestaan door het houden van een prachtig jubileumconcert. De harmonie vertolkte een aantal muzikale hoogtepunten, maar hét evenement van de avond bestond toch wel uit een toespraak van de toenmalige Burgemeester van Tilburg, de heer Mr. E.H.J. Baron van Voorst tot Voorst.
De burgemeester feliciteerde het jubilerende gezelschap, en las daarna een telegram voor, waarin medegedeeld werd dat Hare Majesteit Koningin Juliana toestemming gaf voortaan het predikaat “Koninklijk” te voeren. Dit predikaat werd met name uitgereikt als waardering voor de organisatie van de Sint Nicolaasintochten, welke door Orpheus gehouden werden. Uiteraard werd deze hoge eer die onze harmonie ten deel viel ook beschreven in de pers.
BESTENDIGING
Net zoals levensmiddelen is zo een predikaat natuurlijk niet eeuwig houdbaar. De titel “Koninklijk” is iets waar je trots op mag zijn. En terecht. Zo ontvingen we in mei 2010 een brief van het Koninklijk Huis met daarin het verzoek om ons predikaat te bestendigen. En daarin zijn we geslaagd! Op 29 november 2010 ontvingen we per brief van de Gemeente Tilburg dat ons predikaat voor de komende 25 jaren werd bestendigd.